LIČNOST

LIČNOST

Ličnost je jedan od osnovnih pojmova psihologije koji se odnosi na neponovljiv, relativno čvrsto integrisan, stabilan i kompleksan psihički sklop osobina, koji određuje karakteristično i dosledno ponašanje individue. U te osobine spadaju intelektualne sposobnosti, vrednosti, motivi, emocije, ciljevi i namere, način ponašanja.
Ličnost je dinamička struktura koju čini sistem međusobno povezanih crta (sposobnosti, temperamenta, karaktera), motiva, vrednosti, stavova itd. Najopštije, to je stabilna organizacija individualnih karakteristika čoveka na osnovu koje se svaki pojedinac razlikuje od svih ostalih.
Ličnost je dinamička organizacija psiho-fizičkih sistema unutar individue koji određuju njeno karakteristično ponašanje i njen karakterističan način mišljenja. Lčnost je složen strukturalni i dinamički sistem koji obuhvata veći broj podsistema ili instanci. Psihoanaliza se orijentiše na specifično dubinsko razmatranje nesvesnih slojeva ličnosti, kao i na izučavanje dinamike razvoja, koja pored normalnih, uključuje i patološke posledice disharmoničnog razvoja i elemente kolektivne podsvesti koji ulaze u strukturu ličnosti.
Razvoj ličnosti je postupno oblikovanje osobina ličnosti i njihovo povezivanje u jedinstvo, kao i menjanje formiranih osobina ličnosti. Jednom formirane osobine ličnosti mogu se menjati i razvijati u toku cijeloga života. Razvoj i menjanje ličnosti ostvaruju se delovanjem okoline na ono što pojedinac donosi na svet nasleđem, pri čemu je on manje ili više aktivan, reagira na okolinu.
Proces menjanja pojedinca njegovom aktivnošću naziva se učenjem.
Praktično nema osobine koja bi zavisila samo o nasleđu. Pod okolinom se podrazumijeva sve što pojedinca podstiče na reagovanje, kao što su predmeti, događaji i zahtevi koji mu se postavljaju, društveni odnosi u kojima se nalazi, društvene norme i moral. To znači da okolinu čine prirodna sredina (porodica) i društveni sistem u kome pojedinac živi.
Međutim, da bi se razvile složenije osobine i sposobnosti, potrebna je, uz odgovarajuću okolinu, i intenzivnija aktivnost pojedinca, pre svega ona svesna. Najvažniji faktori sredine koji imaju uticaj na razvoj ličnosti su socijalni faktori. To su ljudi s kojima je pojedinac u kontaktu i ekonomsko-društveni uslovi u kojim pojedinac živi. Mnogi autori smatraju da uslovi života u prvim godinama, a posebno u prvim mesecima detinjstva imaju odlučujuću ulogu u formiranju ličnosti. To su, na primer, prehrana, navikavanje na kontrolu stolice i mokrenja itd. Posebno se ističe važnost ječijih iskustava iz prvih godina života. Među činiocima čija se važnost ističe je i stroga disciplina, s preterano strogim moralnim principima i izrazitom strogošću, koja može dovesti do stalne potrebe za priznavanjem i prihvatanjem od strane drugih, ili može dovesti do agresivnog ponašanja prema roditeljima i društvu, nefleksibilnosti u ponašanju i stalnog osjećanja krivice.
Preterano blaga disciplina može kod djeteta dovesti do sebičnosti, neodgovornosti, preterane osetljivosti i teškog prihvatanja neuspeha.
Nedovoljna briga i ljubav prema detetu glavni su uzroci razvijanja socijalno nepoželjnih osobina, kao što su razni oblici agresivnosti, nerealističnosti, pasivnosti, povučenost, nesigurnost, zavisnost itd.
Stroga disciplina nije nepovoljan faktor razvoja ako dete shvata da je ona izraz brige. U skladu s tim, opća atmosfera u porodici je od većeg značenja za dete nego pojedini odnosi i postupci prema njemu.
Za razvoj ličnosti važni su postupci roditelja prema deci kada su ona u fazi adolescencije. Naime, nedovoljno razumevanje za dete u toj dobi može izazvati razne oblike agresivnosti ili ga dovesti do povlačenja u sebe.
Roditelji djeluju na decu i svojim primjerom, pozitivnim ili negativnim, i najčešće za njih predstavljaju osnovne identifikacijske figure, jer se preko njih ostvaruje i delovanje društvenog morala, društvenih institucija, društvenih promena i stavova na formiranje ličnosti deteta.
Uticaj na razvoj ličnosti ima i škola, odnosno školski život, njegova organizacija, sistem nastave, ličnost nastavnika itd.
Na formiranje, odnosno na razvoj određenih osobina ličnosti, imaju uticaj i drugi socijalničinioci, kao što su: društvo vršnjaka, razne osobe s kojima pojedinac dolazi u kontakt, društveno istaknute ličnosti, ličnosti iz literature i sporta, brak i odnosi u braku, osobe na radnom mestu, organizacije i udruženja u čijem radu pojedinac učestvuje itd.
Važnu ulogu u razvoju ličnosti imaju i ekonomski uslovirazvoja i društveni sistem. Svi ti odnosi mogu delovati na razvijanje osobina ličnosti kao što su: altruizam ili sebičnost, želja za sticanjem imovine, tolerantnost ili bezobzirnost, težnja za moći iliderstvom, konzervativnost ili revolucionarnost, osećanje sigurnosti ili nesigurnosti, manja ili veća spontanost u reakcijama, borbenost ili pasivnost, razne vrste strahovanja (anksioznost itd.), potištenost, hipokrizija, nezadovoljstvo samim sobom itd.
Brojna socijalno-psihološka istraživanja ukazuju na značenje društvenog položaja i uloge koju pojedinac ima u društvu, ili veruje da ih ima. U društvu u kome se smanjuje eksploatacija čovjeka od čovjeka, moguć je potpuni i svestrani razvoj ličnosti.
Klinička koncepcija psihopatija ili poremećaja ličnosti primarno označava poremećaje u društvenim odnosima i prilagođenosti na prevladavajuću kulturnu sredinu, a ne u odnosu na osobne teškoće i odnose s drugim pojedincima.
Opisane su četiri kategorije sociopatske ličnosti:
• antisocijalna reakcija,
• disocijalna reakcija,
• seksualna devijacija i
• zavisnost od droga.
Psihopatski poremećaji dele se na sledeće vrste:
• razdražljivi,
• nestabilni,
• impulsivni,
• egocentrični,
• lažljivci,
• varalice,
• antisocijalni i
• svadljivi.
Kod psihopata dolazi vrlo brzo do patoloških reakacija na psihičke traume, na preterano teške uslove života, zatim dolazi do jasnog psihopatološkog poremećaja (paranoja itd.).
Dinamička kretanja uključuju psihogene reakcije (reakcija šoka, produžena reaktivna stanja), koje nisu posebno specifične za psihopatije i mogu nastati u bilo kojoj ličnosti.
Uzroke psihopatije treba tražiti u naslednim faktorima, koji su u odnosu s raznim vrstama spoljnih uticaj i koji utiču na formiranje psihopatske ličnosti samo ako je konstitucija te ličnosti sposobna usvojiti te podražaje.
Karakteristične su crte psihopata nedostatak osećanja krivice, nesposobnost za ljubav, emocionalna plitkost, egocentričnost, besciljnost, impulzivnost, šarm kojim psihopate ponekad prikrivaju svoju asocijalnost, nesposobnost da uče na iskustvu, težnja traženja spoljne kontrole a ponekad i kazne za svoje ponašanje itd.
Može se zaključiti da se određene osobe teško adaptiraju zbog toga što nisu zdrave, pri čemu socijalni faktori mogu biti jedan od uzroka njihove bolesti. Takvim osobama potrebno je određeno liječenje, koje često zavisi od rešavanja nekih opštih socijalnih problema, pa zbog toga može biti izvan domašaja raspoloživog psihijatrijskog lečenja. Druge se, pak, osobe mogu teško adaptirati jer je socijalna struktura "bolesna" i dok je ona takva, njihovi će pokušaji biti neuspešni.
Nedovoljno socijalno adaptirane ličnosti, u odnosima sa drugim ljudima, često pribegavaju lukavstvu da bi druge ljude dovele u zabludu i ostvarile privremene sitne dobitke. Međutim “...Lukavstvo je pamet nepametnih, lukavstvo je perverzija razuma. Lukavstvo je inteligencija neinteligentnih i snaga nemoćnih. Lukavstvo je pamet podlih. Opreznost je kod dobrih ono što je lukavstvo kod rđavih. A pošto je lukavstvo jedino čime se glupak brani, on veruje da je čovek koji je pametniji od njega, samo lukaviji od njega; i da se ovaj ne služi mudrošću nego samo izoštrenijim lukavstvom. Prostak smatra da je veliko lukavstvo jedina velika pamet, strahovito i smrtonosno oružje protiv svakog slabijeg. On ne može ni da zamisli da prava pamet znači samo kristalizovanu dobrotu i duboko čovekoljublje”(Blago cara Radovana, Jovan Dučić).
Antički grčki filozof Heraklit rekao je za lukavstvo: “Lukavstvo je oružje prostaka, a pamet oružje kulturnog čovjeka”.
Međutim, u balkanskom sistemu vrednosti lukavstvo zauzima visoko mesto. Poznata je poslovično lukavstvo Kneza Miloša koje je kasnije prihvatano kao izraz mudrosti. Međutim, zbog navodnog Miloševog lukavstva se gubila glava. Na veri Milošu stradali su mnogi “njegovi” saborci, između ostalih i njegov politički rival Karađorđe.
Veličajući Miloševo lukavstvo, u Srbiji se razvijao moral koji nije bio primeren socijalno stabilnim društvima. Relativizovano je značenje poverenja, preuzimanja obaveza, date reči, morala uopšte, što je kasnije uticalo na mnoge tokove društvenog razvoja u Srbiji.